Önsöz

1995-1998 yılları arasında Missouri, Amerika’da üniversite öğrenimi gördüm. Cape Girardeau adındaki, tarihte Fransızlar’ın kurduğu bu küçük üniversite şehrine vardığımda yaşım çok da genç değildi. İyi seviyede İngilizcem vardı ve motivasyonum yüksekti. Ekonomik nedenlerden dolayı bir an önce okulu bitirip ülkeme dönmek istiyordum.

Geriye baktığımda, Amerikan yüksek öğretim sistemine alışmaya çalışırken yaşadığım şaşkınlık ve sıkıntıları hala net bir şekilde hatırlıyorum ve hissediyorum. Farklı yaşam şartları, bakış açıları, kültür ve iletişim şekilleri şaşkına çevirmişti beni. Çalışkan bir öğrenci olmama rağmen ilk dönem notlarım hiç de beklediğim gibi gelmemişti. Üstelik bir tane dersimi de bırakmak zorunda kalmıştım.

Aslında benim yaşadıklarım dünyanın dört bir yanından Kuzey Amerika’ya giden birçok uluslararası öğrencinin yaşadıklarından çok da farklı değil. Araştırmalar gösteriyor ki, uluslarası öğrencilerin en düşük not ortalamasına sahip oldukları dönem ilk dönem. Şaşırtıcı değil bu bilgi. Yeni ortama, şartlara alışmak zaman alıyor. En önemlisi de farklı bir eğitim sisteminin içine giren öğrenci bocalıyor, eğitim sistemini ve akademik beklentileri anlaması zaman alıyor.

Bu e-kitap’ı Kanada’ya gitmek isteyen ve bu doğrultuda planlar yapan her yaştan Türk öğrenciler için yazdım. Günümüzde kimsenin fazla zamanı olmadığı için kolay okunabilir bir kitap olmasını hedefledim. Bu yüzden ipuçlarını farklı sayfalarda numaralandırılmış bir şekilde bulacaksınız. Kitabın yazımında Amerika’daki öğrencilik tecrübemden ve Kanada’daki George Brown College, Niagara College, ILAC College, Toronto School of Management gibi kolejlerde yaptığım akademik yöneticilik ve hocalık deneyimlerimden faydalandım.

Kitabım ücretsizdir. Umarım Kanada’daki öğrencilik tecrübenizde size de olumlu bir katkısı olur. Yolunuz açık, başarı sizinle olsun.

Yazar: Tuğsel Akyol

Tuğsel Akyol, Kanada'ya 2017 yılında Federal Nitelikli Çalışan programıyla kalıcı oturum izni sahibi olarak geldi.  Yirmibeş yılın üzerinde İnsan Kaynakları ve eğitimcilik geçmişine sahip olan Akyol, iş dünyasındaki tecrübesine paralel olarak, Türkiye ve Kanada’da çeşitli üniversite ve kolejlerde akademik müdürlük ve hocalık yaptı. Halen George Brown College ve Niagara College Toronto’da Yönetim ve İnsan Kaynakları dersleri vermeye devam ediyor.  

Kurucusu olduğu EduPathways Canada Eğitim ve Kariyer Danışmanlığı Şirketi çatısı altında Kanada’da eğitim almak isteyen öğrencilere yol göstermeyi, akademik ve kişisel olarak doğru seçimler yapmalarını sağlamayı hedefliyor. Lisanslı Kanada göçmenlik danışmanı olan, Northern Pathways Immigration Consulting'in kurucusu olan eşi Burcu Akyol ile birlikte öğrenciler için karmaşıklıkları basit hale getirerek, doğru stratejileri belirliyor.

1

Okulunuza Hoş Geldiniz: Oryantasyon

Tüm kolej ve üniversiteler akademik dönem başlamadan önce yeni katılan öğrencilere yönelik okul tanıtım programları yaparlar. Bu programlar bazen fiziksel olarak okul kampüsünde yapılır, bazen de online olur. Her ne şekilde olursa olsun, bu programlar öğrencileri fiziksel, mental ve psikolojik olarak okula ve programa hazırlar. Bu programlara katılan öğrencilerin stres ve endişeleri azalır, çünkü belirsizlikler yok olur ve birçok konu öğrencinin kafasında netlik kazanır.

Oryantasyon sırasında okul görevlileri ve konuşmacılar farklı konularda sunumlar yaparlar. Örneğin akademik konuları ve prosedürleri akademik ekipten biri -büyük ihtimalle akademik müdür- yapar. Bu aslında kilit noktalarda yer alan kişilerle tanışmak ve onların ağzından prosedür ve beklentileri dinlemek için iyi bir fırsattır.

Oryantasyon sırasında okulda kimin ne iş yaptığı ve hangi durumda kimden yardım alabileceğiniz gibi bilgiler paylaşılır. Bu bilgileri iyi not alın. Bir problem olduğunda kime gideceğinizi bilmek size büyük zaman kazandıracaktır.

Eğer herşeye rağmen oryantasyonu kaçırmışsanız toplantının kaydını isteyin. Özellikle pandemi sürecinde online yapılan oryantasyonlar sırasında toplantıların kaydının yapılması bir alışkanlık halini aldı ve bu durum pandemi sonrasında da kalacak gibi. Bu kayıtları izleyerek büyük oranda genel durum konusunda bilgi sahibi olabilirsiniz.

Oryantasyon Programı, Humber College

2

Kritik Noktalarda Kimler Var?

İnsan tanımak, iyi bir çevre sahibi olmak dünyanın her yerinde önemli. İnsan ilişkileri okul ve iş hayatında birçok kapıyı açıyor. İnsan ilişkilerini dengeleyebilen, zamanının bir kısmını da insan tanımaya ayıran kişiler daha başarılı oluyor.

Kritik noktadaki kişilerin pozisyonlarının ne olduğu okuldan okula değişebilir. Ancak bir genelleme yapacak olursak, aşağıdaki pozisyonlardaki kişiler sizin için “kritik” olarak listelenebilir:

1. Öğrenci İşleri’nde Çalışan Personel
2. Akademik Müdür ve Akademik Ofis Çalışanları
3. Finans Sorumlusu
4. Hocalarınız

Öğrenci sayısının çok yüksek olduğu okullarda Akademik Müdürünüzle tanışmak çok kolay olmayabilir. Tanışsanız bile sizi kısa sürede unutabilir. Okulunuzda sınıfların mevcudu fazla olan sınıflar, hocalarınızın sizi hatırlaması kolay olmayabilir. Ancak öğrenci sayısının nispeten az olduğu bir kolejde okuyorsanız bunları başarmanız daha kolay olacaktır.

Yöneticilerin ve akademik kadronun listesi ve iletişim bilgileri okulların web sitelerinde bulunabilir. Bu sayfaları inceleyerek bir ihtiyacınız veya probleminiz olduğunda stratejinizi belirleyebilirsiniz.

Kanada’da kişisel ayrıcalık gösterme eğilimi çok fazla görülmese de, sizi tanıyan biri size kolaylık sağlamaya ve işlerinizi kolaylaştırmaya psikolojik olarak daha meyilli olacaktır.

3

Derslere Katılım

Tabii ki her derse katılacaksınız diye bir zorunluluk yok. Sonuçta lise öğrencisi değilsiniz, kaçırdığınız ders konularını sınıf arkadaşlarınızdan alacağınız ders notlarıyla veya hocanın ders sonrası paylaştığı dokümanları ve ders kitabını okuyarak da yakalayabilirsiniz. Ancak burada önemli iki nokta var. Birincisi, birçok okulda bir minimum derse katılım sınırı vardır ve bir öğrenci bu sınırın altında kaldığında sınıfta kalabilir veya farklı yaptırımlarla veya mahrumiyetlerle karşılaşabilir. İkincisi, genelde hocalar (neredeyse %90’ı) derslerde yapılan tartışma ve değerlendirmelere oldukça önem verir. Hatta birçok derste ayrıca katılım (participation) notu da verilir. Bu tür not uygulamaları her derste farklı olabilir, bunu öğrenebilmek için ders açıklamasına (syllabus – course description) bakabilirsiniz.

Kaçırılan derslerin telafisi bazen tahminlerinizden çok daha zorlayıcı olabilir. Genelde her ders bir öncekinin üzerine yapılmış bir ektir ve sürekli önceki derslerde işlenen konular, tartışılan model ve teoriler bir sonraki derste referans olarak kullanılır.

Sonuç olarak, en ideali hiçbir dersi kaçırmamaktır.

4

Derslerde Not Almak

Pek çok hoca ders anlatımlarında kitap içeriğinin dışında, gerçek hayattan örnekler verir, konular arasında bağlantılar kurar. Bu eklemeler hocanın ders içeriğine yaptığı küçük ama önemli dokunuşlardır. Hoca için önemli olan bu eklemeler sınavlarda da soru olarak karşınıza çıkabilir. Bu yüzden sınavlara sadece kitabı okuyarak hazırlanmaya çalışmak iyi bir fikir değildir. Katıldığınız derslerde alacağınız ders notları size daha yüksek notların önünü açacaktır. Ders kitabında olan içeriğe ek olarak hocanın özellikle üzerinde durduğu, tartışmaların ve uygulamaların yapıldığı, hocanın anlatımı sırasında altını çizerek ifade ettiği konular ve ifadeler not alınmalıdır. Notlarınız düzenli ve anlaşılabilir olsun ki ders çalışırken size zaman kaybettirmesin.

Hocanın kullandığı sözel ipuçlarına dikkat edin: ‘The key point is...’, ‘It’s important to keep in mind that...’ ve bu şekilde sunulan içeriği kelimesi kelimesine not etmeye çalışın.

Notları başkasından almak iyi bir fikir değildir. Alınan notlar kişiye özeldir, başka kişilerin faydalanması zordur. Alacağınız notlar sizin materyali daha iyi anlamanızın önünü açacak, dolayısıyla sınava daha sakin ve etkili hazırlanmanızı sağlayacaktır. En iyisi bu konuya odaklanıp iyi bir strateji belirlemek.

Not defterinize yazarak not almayı tercih ediyorsanız size Cornell Metodunu önerebilirim. Bu yöntemde not kağıdınızı üç bölüme ayırıyorsunuz: Anahtar kelimeler – Ana notlar – Özet. Sol taraftaki dar alana anahtar kelimeleri, sağ taraftaki geniş alana detaylı ana notlarınızı ve en alta da dersin özetini yazıyorsunuz. Bence alınan notları belirli bir formata oturtmak çok iyi bir fikir. Zamanla bu metodun kendinize özel bir varyasyonunu da yaratabilirsiniz. Yanda Cornell Metodu ile ilgili bir görsel bulabilirsiniz.

Bazıları ise online not almayı sever. Eğer siz de onlardansanız bu bağlantıda bazı faydalı uygulamalar bulabilirsiniz: https://www.lifewire.com/best-note-taking-apps-4136590

5

İngilizce Seviyeniz

Türklerden sıkça duyduğumuz bir klişe vardır ya: “Gramerim çok iyi ama konuşamıyorum.” Eğitim sistemimizin bize bir hediyesi olsa gerek; genelde zamanları, dilbilgisi kurallarını, vb. iyi biliriz ama iş konuşmaya gelince bu alanda sağlam bir eğitimimiz ve pratiğimiz olmadığı için bildiklerimizi konuşmaya dökemeyiz, gerekli kelimeleri hatırlayamayız.

İngilizce bilgisi Kanada’daki akademik başarınız için hiç şüphesiz çok önemli. Eğer İngilizce bilginiz yeterli değilse; dersleri anlamak, sınıf içi tartışmalara katılmak, ödevleri yapmak sizin için çok zor olacaktır. En iyisi bu konuda sağlam bir altyapı oluşturup okula başlamak. Diğer taraftan okulun İngilizce beklentisini karşılamış ve okula kabul edilmişseniz büyük ihtimalle sandığınızdan çok daha iyi durumdasınız, ama elbette bu hiç zorlanmayacağınız anlamına gelmiyor.

Kanadalılar bu konuda çok yardımsever ve destekçiler. Eğer sizin konuşurken zorlandığınızı fark ederlerse sizi sabırla beklerler, hatta doğru kelimeleri seçmenize yardımcı olurlar. Bu kesinlikle Kanadalıların güzelliği, ben şahsen böyle bir şeyi Amerika’da hiç tecrübe etmedim.

Önerim, hem akademik başarı hem de sosyal hayatta kendinizi daha iyi ifade edebilmek günlük pratiğin yanı sıra kısa süreler için de olsa düzenli olarak İngilizce çalışmanız, bol dinleme yapmanız (podcastlar, diziler, vb.) ve hata yapmaktan korkmadan konuşmanız. Bu şekilde zaman içinde dil yeterliliğinizin geliştiğini göreceksiniz.

6

Tartışmalarda Katılım ve Etkililik

Tartışmalar hem iş hem de okul hayatında kaçınılmaz. İnsanların farklı fikirleri olabilir, bundan daha doğal bir şey de olamaz. Demokrasinin olduğu toplumlarda kimse farklı fikirde olduğu için suçlanmaz, kınanmaz veya ötekileştirilmez.

Kanada’da üniversite ve kolejlerde öğrenciler dünyanın dört bir yanından gelirler ve kısa sürede Kanada’nın anlayışlı, pozitif ve olumlu kültürüyle yoğurulurlar. Kendilerinden beklenen, bu olumlu ve kapsayıcı kültüre hızlı bir şekilde adapte olmalarıdır.

Ülkemizde tartışmalarda çok fazla heyecanlanırız. Kısa sürede bakışlarımız ve oturuşumuz dikleşir, zaman geçtikçe konuşmamız da sertleşir. Bu bizim kanımızda var. Size önerim sınıf içi tartışmalarda veya günlük hayattaki konuşmalarda aşağıdaki noktalara dikkat etmeniz:

• Karşı tarafı iyi dinleyin, önce anlamaya çalışın.
• Gerilmeyin, sakin kalın.
• Somurtmayın, beden dilinize dikkat edin.
• Doğru anlayıp anlamadığınızı teyit edin.
• Sakince fikrinizi, görüşünüzü ifade edin.
• Uç ve sert ifadeler kullanmak yerine, yumuşak ifadeler kullanın. “I disagree” yerine “I think differently” deyin mesela.
• Örnekler verin, sebep-sonuç ilişkileri gösterin.
• Karşı tarafa fikrini ifade ettiği için teşekkür edin.

Güvenli davranış (assertiveness) becerimizi geliştirmeliyiz. Kanadalılar güvenli davranış yöntemleri ile ezilmeden ve ezmeden kendi fikirlerini savunanları çok takdir ederler. Bu gerçekten de etkili iletişimde çok önemli bir beceridir. Bu konuda daha fazla bilgi almak isterseniz University of Saskatchewan’a ait bu yazıyı okuyarak başlayabilirsiniz:

https://students.usask.ca/articles/assertive-communication.php

Ayrıca Udemy ve Coursera gibi online eğitim platformlarında güvenli davranış ile ilgili kısa, etkili ve uygun fiyatlı eğitimler mevcut. Bence denemeye değer.

7

Ezberlemek mi, Öğrenmek mi?

Türk eğitim sistemi ile Kuzey Amerika eğitim sistemi karşılaştırıldığında büyük farklar ortaya çıkacağı şüphesiz. İlkinin içinde yoğrulmuş bireyler olarak ikincisinde başarılı olmamız için farklı yöntemler uygulamamız, farklı düşünce yapılarını benimsememiz gerekiyor.

Düşünmeden öğrenmek zaman kaybıdır. Ezberlenen bilgi ve beceri hızlı bir şekilde unutulur, dolayısıyla etkisizdir. Bireyleri ‘insan’ olmaktan çıkarır, robotlaştırır.

Kuzey Amerika eğitim sisteminde anlamak, çıkarım yapmak ve uygulamak önemlidir. Ders akış planları, içerikler ve hocaların anlatımları bu yönde dizayn edilir. Öğrencilerden de beklenen, sorgulama yapmaları, anlamaları ve kişisel sonuçlarını çıkarmalarıdır. Bu yüzden hocalar sınıf içinde sıkça tartışma ortamları yaratma çabasına girerler.

Sizin için yeni olacak bu sisteme adapte olmakta ilk başta zorlanabilirsiniz. Acele etmeyin. Ezberlemek yerine anlamaya ve uygulamaya odaklanın.

Aşağıdaki eğlenceli videoyu izlemenizi öneririm.

8

Verilen Sözler

Her toplum içinde güvenilir olmak önemlidir, önemli bir değerdir. Verilen sözlerin tutulması her kültürde güçlü bir kişiliğin göstergesi sayılır.

Hocalara verdiğiniz sözleri yerine getirmek önemlidir. Sizin ciddiyetinizin, derse ve kendisine gösterdiğiniz saygının bir ifadesi olarak algılar.

Birçok derste grup çalışmaları grup sunumları yapılır. Bu tür proje hazırlıklarında öğrenciler 3-5 kişilik gruplar oluşturur ve birlikte çalışırlar. Pekçok zaman bu grupları 1-2 öğrenci yönlendirir ve işin %80’ini bu öğrenciler yapar. Hocalar da bu durumun farkındadır ve hangi öğrencilerin daha fazla çaba sarfettiğini bulmaya çalışır ve o öğrencilere daha yüksek notlar verirler. Projede daha fazla çabası olan öğrenciler haksızlığa uğradıklarını düşündükleri için hoca geri bildirim talebinde bulunduğunda durumu bütün açıklığıyla anlatırlar.

Verilen sözleri tutmak, görevleri yapmak, derslere ve toplantılara zamanında gitmek önemlidir, kişisel başarının anahtarlarından bir tanesidir.

9

Ders Kitabı Almak Şart mı?

Biliyorsunuz ki Kanada’da ders kitapları oldukça pahalı. Bu durum birçok öğrenciyi oldukça zorluyor ve farklı alternatifler aramaya itiyor. Ders kitaplarının dağıtımı ve ücretlendirmesi konusunda birçok okul farklı alternatifler sunuyor. Bunlardan bazıları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Satınalma: Bu alternatif en pahalı olanı. Özellikle ben başkasının kullandığı kitabı kullanmam diyen, veya maddi bir problemi olmayan öğrencilerin seçtiği bir alternatif. Eğer kitaplarınızı bu şekilde almak isterseniz okulun bookstore’undan veya Amazon gibi bir dış tedarikçiden alabilirsiniz.
• Eski Öğrencilerden Satınalma: Sizin alacağınız dersi daha önceden almış ve sahip olduğu ders kitabını satmak isteyen öğrenciler olur. Ilan panolarını takip ederek bu öğrencilere ulaşabilir, çok daha uygun bir fiyata orijinal kitaplara sahip olabilirsiniz.  Pazarlık mutlaka yapın.
• Kiralama: Bu alternatif en popüler olan alternatif. Dersler başlamadan önce okulda duyurular yapılır ve ders kitaplarının ne zaman ve nerede kiralanabileceğine dair bilgi paylaşılır. Bu şekilde kitaplarınızı bookstore fiyatının çok daha altına alabilirsiniz. Tabi ki kiraladığınız kitapları kaybetmemeniz ve temiz kullanmanız gerekiyor. Aksi taktirde teslim ederken bir ceza ücreti ödemek zorunda kalabilirsiniz.
• E-Kitap: Son zamanlarda e-kitaplar çok yaygınlaştı. Basım maliyetleri olmadığı için daha uygun fiyatlı olan bu e-kitapları almak için okulun veya hocanın yönlendirmelerini takip edebilirsiniz. Bu şekilde kitabı fiziksel bir yer işgal etmeden, uzun süre saklayabilirsiniz.

Önemli uyarı: Ders kitabınızı alırken “edition” numarasının ders syllabus’unda belirtilen numara ile aynı olmasına dikkat edin.

Douglas College Bookstore

10

Takvim / Ajanda Takibi

Öğrenciliğin en zor tarafı belki de aynı anda birçok dersi takip etmek ve beklentilerini karşılamaya çalışmaktır. Bu takip dönemin başında belki kolay olacaktır ancak dönemin ortalarına doğru sınavlar ve irili ufaklı ödevler başınızı döndürebilir ve bazılarını kaçırmanıza ve düşük notlar almanıza sebep olabilir.

Bunun için en doğru olabilecek yöntemlerden biri de bir takvim veya ajanda tutmaktır. Bu noktada herkesin tarzı farklı oluyor. Şahsen ben öğrenciliğim boyunca ajanda tutmayı tercih ettim. Her sayfasında bir ayın olduğu bu takvimin bir örneğini sonraki sayfada görebilirsiniz. Sanıyorum bu yöntemi birçok genç arkadaşım “eski yöntem” olarak değerlendirecektir. Tabi ki benim bu takvimi kullandığım dönemlerde son zamanlarda popüler olan online araçlar yoktu. Öğrenciler için geliştirilmiş ve yoğun olarak tercih edilen şu uygulamalara bakmak isteyebilirsiniz: Istudiez Pro, My Study Life – School Planner, B4Grad – Homework Planner App. Bunlar sadece birkaçı, biraz araştırma ile sizin kişisel tarzınıza en uygun olan yöntem ve aracı bulabilirsiniz.

Öğrenciler için geliştirilmiş eğitim araçlarına yönelik bu videoyu seyredebilirsiniz:

11

Hocalar ve Türk Öğrenciler

Akademik müdürlük yaptığım dönemlerde öğle yemeklerini okulda hocalık yapan Kanadalı meslektaşlarımla yerdim. Derslerden ve öğrencilerden konuştuğumuz zamanlarda kendilerinden sıkça Türk öğrencilerin genelde çok zeki ve kıvrak zekalı olduğunu ancak fazla konuşkan ve girişken olmadığı için de birçok öğrenme fırsatını kaçırdıklarını düşündüklerini duyardım.

Tabii ki her Türk öğrenci aynı değil. Bu bir genelleme, ama bu genellemenin bir doğruluk payı olduğu bir gerçek. Ben bu durumun Türk öğrencilerdeki mükemmeliyetçi yaklaşımdan kaynaklandığını düşünüyorum. Hep mükemmel cümleler kurmak istiyoruz, hata yapmak istemiyoruz ve yanlış bir şeyler söylemekten çok korkuyoruz. Nereden mi biliyorum? Amerika’da okuduğum dönemlerde ben de bu ruh halindeydim.

İlgili olun! Hocalar derslerine ilgi gösteren öğrencilere karşı daha anlayışlı ve sabırlı olurlar. Onlarla kuracağınız samimi ve birebir iletişim hem sizin öğrenme sürecinizi verimli kılacak, hem de süreci sizin için kolaylaştıracaktır. Ancak yanlış anlaşılmasın, notlama sistemi oldukça standart ve sistematik olduğu için kanaat notu çok fazla kullanılmaz ve kayırma kesinlikle yoktur.

Hocalarınızla birebir kısa konuşmalar yapın, hikayenizi anlatın, akademik hedeflerinizden bahsedin veya not aldığınız kısa sorularınızı ders sonrasında kendilerine sorun.

Hocalar çok meşgul görünürler ve birçoğu için bu doğrudur. Ancak unutmayın ki hocaların görevlerinden bir tanesi de öğrencilerinin sorularını cevaplamak, sorunlarını dinlemek ve çözüm üretmektir. Bu maddeler birçok okulda hocaların görev tanımlarında yazar. Bu yüzden çekinmeyin, hocalarınıza yaklaşın ve gülümseyerek iletişimi başlatın.

12

Hocalarla Etkili İletişim

Dönem sırasında bazı durum ve konularda hocanızla iletişime geçmek isteyebilirsiniz. Hocalarınız ve profesörleriniz dönem başında, öğrencilerin kendileriyle nasıl iletişime geçmesi gerektiği konusunda bilgi verirler. Bu bilgi çoğu zaman ‘course description’da veya ‘syllabus’ta da yazar.

Hocalar genelde yoğun çalışırlar. Farklı derslere girdikleri gibi bazı akademik ek görevleri de olabilir. Bazı profesörlerin 130-150 kişilik sınıflarda derse girdiklerini düşünecek olursak, dönem başına iki-üç sınıf alan bir profesörün nasıl bir iş yükü ile karşı karşıya kaldığını gözümüzde canlandırabiliriz. Siz o öğrencilerden sadece birisiniz.

Bazen kısa bir e-mail mesajına, bazen ders sonrasında beş dakikalık kısa bir görüşmeye, bazen de ofiste 15-20 dakikalık görüşmelere ihtiyacınız olacaktır. Her üç durumda da kısa ve öz bir şekilde halini hatırını sorduktan sonra hemen konuya girminizi öneririm. Probleminizi veya talebinizi organize ve düzenli bir şekilde sunmanız etkili olacaktır. Eğer birkaç sorunuz varsa onları toplantı öncesinde not defterinize yazmanız, profesörün söylediklerini unutmamak için not almanız yine etkili yaklaşımlardır.

Açık fikirli ve yürekli olun. Bir sıkıntınız varsa direkt ve net olarak ifade edin. Farklı düşündüğünüz konularda güvenli bir şekilde pozisyonunuzu anlatın. Kesinlikle zıtlaşmayın, ses tonunuzu yükseltmeyin. Bu tür çatışmalar Kanada kültürünün olumlu baktığı yaklaşımlar değil. Eğer profesörünüz ile çözemediğiniz bir problem varsa durumu Akademik Ofis’e iletebilisiniz.

Ender de olsa bazı durumlarda hocalar öğrencileri bir kutlamaya veya pizza partisine çağırabilirler. Bu tür fırsatları kaçırmayın. Bunlar, arkadaşlarınızı ve hocanızı tanımak ve onlarla kaynaşmak için harika fırsatlardır.

13

Hocanızı Kızdırmak için Garantili Birkaç Yol

İşte müthiş liste burada. Hocanızı garantili kızdırmak için kendisine bunları söyleyebilirsiniz. Ve siz o sözü söyledikten sonra hocanın kafasından geçenler bu şekilde olabilir:

“Dün dersi kaçırmışım hocam. Önemli birşey yaptınız mı?”

Yok yapmadık, keyfine bak sen! – Hadi itiraf edelim, hoca olsanız ve bu soru size sorulsa siz de kızardınız, değil mi? Bu durumda arkadaşlarınızdan bilgi almanız daha uygun olacaktır.

“Hocam, verdiğiniz syllabus’u kaybetmişim. Bana email atar mısınız?”

Syllabus’u gönderirim, 5 puanı kırarım. – Bu durumda hocaya ekstra angarya iş çıkarıyorsunuz. Verilen syllabus’u kaybetmişsiniz, hata sizde olduğu için hocanızdan tekrar talep etmek yerine arkadaşlarınızdan alabilirsiniz.

Çok isterim ama çok işim var, zamanım yok. - Eğer sınıfınız az kişiyse bu talebiniz hocanızı çok zorlamayacaktır.  Ama 50-100 kişilik sınıf  içinde bu talebiniz mantıklı mı sizce?

“Önümüzdeki hafta Türkiye’ye ailemi görmeye gideceğim. Sınavımı önceden alabilir miyim?”

Hayır! Senin tatilin neden benim işimi daha da zorlaştırıyor? - Yine hocaya angarya iş yaratıyorsunuz. Tatillerinizi okul planı doğrultusunda yapmanızı öneririm.

"Benim bu dersten kesin A almam lazım."

Tamam, daha çok çalış, al o zaman. – Bireysel bir toplum içinde olduğunu düşünürsek bu yaklaşım hoca için daha da itici oluyor. Sorumluluk alıp gereğini yapmanız beklenir sizden. Sonuçta hoca notları vermiyor, siz alıyorsunuz; değil mi?

14

Duvarsız Sınıflar: Online Eğitim Uygulamaları

Pandemi sırasında herkes şunu daha net anladı: Online eğitim kalıcı. Sınıf eğitimleri birçok kişi tarafından halen daha etkili bulunsa da online eğitimin faydaları ve kolaylıkları onu kolay unutturacak gibi değil.

Online eğitimi pandemi ve sonrasında daha uzun süre kullanacak öğrenciler olarak online eğitimin uygulamaları ve çeşitleri hakkında bilgi sahibi olmanız gerekiyor.

• Senkron Dersler (Synchronous Courses): Bu tür derslerde profesör ve öğrenciler her hafta aynı zamanda online ortamlarda buluşurlar. Okulun sağladığı video-konferans ortamında yapılan bu buluşmalarda herkes aynı anda platformda olur ve canlı olarak ders işlenir. Her okul farklı video-konferans araçları kullanır. Bu araçlardan en yaygınları: Zoom, Blackboard Collaborate ve Adobe Connect’tir. İsimleri farklı olsa da, herbiri farklı özellik ve fonksiyonlar barındırsa da hepsi de %80 birbirine benzer.
• Asenkron Dersler (Asynchronous Courses): Bu tür derslerde, öğrenci ve hocalar aynı zamanda değil de, kendilerine uygun farklı zamanlarda eğitim ortamında olurlar. Genelde hocalar kendi ders anlatımlarını videoya çekerler ve platforma yüklerler. Her öğrenci kendisine uygun olan zaman diliminde platforma girer ve videoyu seyrederek kendi kendine öğrenir. Bu yöntem uygulandığında hoca-öğrenci iletişimi ve sınıf içi iletişim minimum düzeye indiği için hocalar mesaj tahtası (message board), Flipgrid gibi online video katılım araçları veya email’ler gibi mesajlaşma kullanarak iletişimi canlı ve etkili tutmaya çalışırlar.
• Hibrit veya Çeşitlendirilmiş Dersler (Hybrid or Blended Courses): Bu tür eğitimleri ifade etmede bu iki terim de kullanılıyor. Hybrid derslerde birden fazla ders formatı kullanılmakta. Örnek olarak: Haftanın iki günü sınıf arkadaşlarınız ve hocanızla yüzyüze sınıf ortamında olup, diğer günlerde online eğitim platformlarında (synchronous veya asynchronous olarak) buluşabiliyorsunuz.

15

Online Eğitim, Ama Nasıl?

Online eğitim yaklaşık 10-12 yıldır var. Online platformlar ilk başta sınırlı imkanları barındıran, zayıf araçlardı. Son zamanlarda, özellikle de pandeminin etkisiyle bu tür araçlar hızla gelişti ve yaygınlaştı. Yanlış anlamayın isteyerek değil, zorunluluktan. Birçok öğrenim kurumu hantal ve gereksiz geleneksel yapılarıyla uzun zamandır online eğitimi reddediyor, etkisini küçümsüyorlardı. Tüm dünyanın başına bela olan ve birçok insanın ölümüne sebep olan bu hastalığın belki de hayatımıza kattığı en güzel şey buydu. Başta mutsuz ve isteksiz olan profesörlerin bile büyük çoğunluğu bugün online eğitimi tercih ettiklerini söylüyorlar. Zamanla geriye dönüş olur mu? Bilemeyiz. Belki de karma modeller oluşturulacak. Tek bir şey biliyoruz, hiçbir şey eskisi gibi olmayacak.

Online eğitim hoca için de, öğrenci için de kolay değil. Evin rahatlığında, uzanarak hocanın konuşmasını dinlemek çekici geliyor başta. Ancak bu şekilde etkili bir şekilde öğreniyor muyuz? Çoğu zaman değil. Online eğitimde başarı, ciddiyet ve odaklanma gerektiriyor.

İşte size başarı için bazı öneriler:

• Online eğitimin gerektirdiği teknik araçlara (bilgisayar, webcam, mikrofon, internet bağlantısı gibi) sahip olmanız gerekir. Bu araçların ve donanımın neler olması gerektiği okulun web sitesinde yazar.
• Online eğitim platformunu kullanmasını öğrenin. YouTube’dan araştırma yaparak görsel anlatımlı öğrenim videoları bulabilirsiniz.
• Dersi uzanarak takip etmeyin. Bu durum sizin uykunuzu getirecek, verimliliğinizi düşürecektir. En iyisi yatak kıyafetlerinizi çıkarıp, üzerinizde rahat giysilerle dersi çalışma masanızda takip etmek.
• Hocanın platformu nasıl kullandığını gözlemleyin ve öğrencilerden katılım beklentisini anlamaya çalışın.
• Chatbox sıklıkla katılım için kullanılır. Siz de dersi takip ederken bu aracı kullanarak katılım sağlayın.
• Hocaların birçoğu ders sırasında webcam’lerini sürekli açık tutarlar. Okul yönetimleri hocaları öğrencilerin webcam’lerini açmalarını zorlamamaları için yönlendirir. Bunun sebebi öğrencilerin özel hayatına duyulan saygıdır. Aslında bu yönlendirme hocalar için zor bir durum ortaya çıkarır. Hocalar ders boyunca karşılarında kimseyi görmedikleri için duvara konuşuyormuş gibi hissederler. Özellikle tartışma veya grup çalışması zamanlarında webcam’inizi açmaktan çekinmeyin. Bu yaptığınız hocanın takdirini alacaktır.

16

Sınıfta Teknoloji Kullanımı Etiketi

Birçok hoca ilk derste sınıf etiketinden (davranış kuralları) bahseder ve tüm öğrencilerden belirlenmiş kurallara uymalarını ister. Aşağıda iki grup halinde bazı genel kuralları listeledim.

YÜZYÜZE SINIF ORTAMI

1. Telefonunuzun sesini kapatın – çok klasik bir uyarı oldu, değil mi?
2. Mesajlaşmayın – saklamaya çalışıyorsunuz ama anlaşılıyor
3. Kulaklıklarınızı çıkarın – ikisini de
4. Emin değilseniz sorun: Bazı profesörler sınıf içinde hiçbir teknolojik araç görmek istemez, bazısı sınırlandırır, bazısı ise tüm elektronik araçların kullanımını serbest bırakır (benim gibi). Hoca bu konudaki tercihini dile getirmediyse sorabilirsiniz.

ONLINE SINIF ORTAMI

1. Online tartışmalarda saygılı olun. Farklı düşüncelerde olsanız bile seviyeli ve düzeyli tartışmalara girin. Tartışmalar sırasında webcam’inizi açın, beden dilinizi kullanın.
2. Online forumlardaki yazışmalar online sınıf ortamlarının önemli iletişim araçlarından biridir. Chatbox’a yazdığınız cümleleri göndermeden önce bir defa daha okuyun. Söylemek istediğinizi doğru ifade ettiğinizden emin olun. Çok fazla emoticon ve kısaltma kullanmaktan kaçının.
3. Eğer gürültülü bir ortamdan derse katılıyorsanız bir headset (mikrofonlu kulaklık) almanızı tavsiye ederim. Çok pahalı birşey olmasına gerek yok, iş görsün yeter.
4. Derste katılımcı olun ancak çok fazla konuşarak iletişimi domine etmekten kaçının.
5. Tartışma ortamlarında eğer fikirlerinizi bir teoriye veya başka bir kaynağa dayandırıyorsanız mutlaka referans gösterin. Bu sizin mesajınızı daha güçlü kılacak, aynı zamanda akademik olarak saygı uyandıracaktır.

17

Ne Yapsanız Olmuyor, Dersi Anlayamıyorsunuz

Öğrencilik hayatı bu. Olur bazen. Derse odaklanmaya çalışıyorsunuz ancak ders akıp gidiyor ve siz birçok noktayı kaçırdığınızı düşünüyorsunuz, anlayamıyorsunuz.

• Dersi etkili bir şekilde takip edebileceğiniz bir yere oturun. Ön sıralar harikadır. Deneyin. Liseli yaramaz çocuk değilsiniz artık.
• Derse hazırlıklı gelin. İşlenecek konuyu derse gelmeden önce okuyun, bilmediğiniz İngilizce kelimelerin anlamlarını ders öncesinde öğrenin. Bu şekilde hocadan dinlemeden önce konu hakkında bir ön bilginiz olur. Sonuç olarak hem ders konularını daha iyi anlayabilir, hem de ders sırasında katılım gösterebilirsiniz.
• Hocanın fikirlerini ve bakış açısını anlamaya çalışın. Kelime kelime not almak yerine fikirleri not edin.
• Hocanın anlatımı hızlı olabilir, ağır aksanı olabilir ve bu yüzden de zorluk çekiyor olabilirsiniz. Dinlerken paniklemeyin. Hocalar çoğu zaman dersin sonuna doğru veya konudan konuya geçiş anlarında tekrarlar yaparlar. Bu anlarda sorunuz varsa sorabilir, hocanın tekrarından konuyu kafanızda netleştirebilirsiniz.
• Derste iyi olan sınıf arkadaşlarınızla birlikte çalışmayı teklif edin. Dikkatli olun; onların size faydası olduğu kadar, sizin de onlara faydanız olsun. Karşılıklı kazan-kazan ilişkisine dayandırılmayan ilişkiler çok uzun sürmez.
• Neredeyse her okulda, zorlanan öğrencilere akademik destek verilir.  Derse odaklanamıyorsanız, anlamakta güçlük çekiyorsanız akademik ofise gidip tutoring desteği istediğinizi söyleyebilirsiniz.  Bu noktada size daha önce bu dersi almış ve yüksek bir notla geçmiş bir öğrenci yönlendirilip size özel ders vermesi sağlanacaktır.  Bu destek hizmeti genelde ücretsiz olur.  Bu hizmet ve ayrıntıları hakkında bilgi sahibi olun ve zamanı geldiğinde destek alın.

Seneca College’ın tutoring web sayfasından bir görüntü

BÖLÜM 2: Sınav ve Projelerde Başarı

18

Beklentileri İyi Anlamak

Katılacağınız programın ve alacağınız derslerin bilgilerini okulun websitesinde bulabilirsiniz. Buna ek olarak, her hoca ders öncesinde ders açıklamasını (course description-syllabus) öğrencilerle paylaşır. Bu paylaşım çoğu zaman online ortamda olur. Bu ders açıklamasını iyi okumanızı öneririm. Çünkü aynı dersi veren farklı hocaların beklentileri farklı olabiliyor. Bu dokümanda derste kullanılacak kaynaklar (ders kitabı gibi), hocanın ofis saatleri, puanlamanın nasıl yapılacağı, önemli tarihler (sınav veya ödev tarihleri gibi) ve daha birçok bilgiyi bulabilirsiniz. Bu bilgiler sizin çalışma veriminizi artırarak başarınızın önünü açacak, beklentileri tam olarak karşılamanızı sağlayacaktır.

Son bir not olarak şunu eklemek isterim. Kanada eğitim sisteminde “rubrik”ler (rubric) vardır. Hocalar notlamayı bu standart notlama araçlarıyla yaparlar. Proje veya ödevi yapmaya başlamadan önce verilen rubrik’i inceleyin ve hocanın beklentisini tam olarak anlamaya çalışın. Aman dikkat, eğer yaptığınız projenin ortasında rubrik’i okursanız çok zaman ve enerji kaybedebilirsiniz. Aşağıda örnek bir rubrik görebilirsiniz.

19

Sınavda Ne Gelecek?

Üniversite-Kolej hayatının belkide en korkunç anı, çok çalıştığınız bir sınavın ilk dakikalarında “aman tanrım, çalıştığım yerlerden gelmemiş” dediğiniz andır. Büyük üzüntü ve hayal kırıklığı ile birlikte hocaya duyulan hafif bir kızgınlığın da olduğu bir ruh halidir bu.

Bu tür durumlara düşmemek için nasıl davranmak, nelere dikkat etmek gerekir? Bunlara birlikte bakalım.

• Hocalar dersler esnasında hangi soruları soracaklarının ipuçlarını verirler. Özellikle “burası çok önemli arkadaşlar...” gibi ifadelerin arkasından gelen anlatımlar, veya hocanın farklı zamanlarda aynı konudan bahsetmesi sizin için önemli işaretlerdir.
• Hocalar kendilerini heyecanlandıran konulardan daha fazla soru sorarlar. Bu konuların hangileri olduğunu da hocaların anlatımları sırasında beden dilinden ve ses tonundan anlayabilirsiniz.
• Hocalar bazen ileri gidip hafif bir gülümseme ile, “bu da çok iyi sınav sorusu olur aslında” gibi cümleler söyleyip soracakları soruları açık edebilirler.
• Hocaların bir çoğunun okulda ders vermenin yanında ek işleri de vardır. Bu yüzden zaman yönetimi onlar için çok önemlidir. İş soru hazırlamaya gelince hocaların büyük bölümü tembeldir. Daha önce aynı derste sordukları soruları az bir değişiklikle tekrar sorma eğilimleri vardır. Bu yüzden, üst sınıflardan hocanın sınavlarda hangi konulara daha çok odaklandığı, hangi tür sorulara ağırlık verdiği konularında bilgi edinebilirsiniz.

20

Sınavda Kopya? Sakın!

“Kopya çekmek iyi birşey değildir, uzuk durulmalıdır” bunu hepimiz biliriz. Ancak fırsat bulduğunda birçok öğrenci bunu yapmaktan kendini alamaz. Bu durum her ülkeden öğrenciler için geçerli. Peki Kanada’da nasıl bu durum? Yakalanırsak ne olur?

Kesin ve net olarak ifade etmek istiyorum: Kesinlikle uzak durun. Yakınından bile geçmeyin.

Akademik Müdür olarak görev yaptığım dönemde farklı ülkelerden gelen birçok öğrenci bana kopya kanıtlarıyla birlikte rapor edildi, ben de gereğini yaptım. Uygulama her okulda farklı olabilir ancak böyle bir durumda eğer suçunuz sabit ise kesin ceza alıyorsunuz ve bu durum akademik sicilinize yazılıyor.

Okul yönetimleri birçok konuda öğrencilere esneklik gösterir ve destek olur ancak kopya durumu olduğunda kimse öğrencinin yanında olmaz ve net bir şekilde prosedür işletilir.

Okula başlamadan önce bu konudaki prosedürü okuyup farkındalık kazanmak önemli. Aynı zamanda hocaların da farklı konularda farklı beklenti ve hassasiyetleri olabilir. Sınav kağıdındaki yönlendirme ve uyarılar iyi okunmalı.

21

Nasıl Araştırma Yapalım?

Projenin beklentilerini net olarak anladınız ve hocanızın yönlendirmelerini dikkatle dinlediniz. Zamanınızı iyi kullanmak istiyorsunuz ve işe araştırma yapmakla başlamak istediniz. Nasıl başlayacak, nasıl ilerleyeceksiniz? Hangi kaynakları kullanabilirsiniz? İşte size birkaç öneri:

• Google ve Wikipedia ile başlayın: Bu bence araştırmaya başlamanın en kolay yolu. Araştırmanızı derinleştirmeden önce bu kaynaklardan bir ön fikir edinmek iyi olabilir. Dikkat edin, eğer proje ödevinizi sadece bu kaynaklara dayandırarak hazırlarsanız hocanız ödevinizi çok yüzeysel bulacak ve düşük bir not verecektir.
• Okulunuzun kütüphanesinin online sayfasına bakın: Google ve Wikipedia’dan genel bir fikir elde ettikten sonra daha sağlam ve akademik kaynaklara bakmak için okulunuzun kütüphanesinin online kataloğunda bir araştırma yapabilirsiniz.
• Google Scholar’ı deneyin:  Evet, Google Scholar akademik kaynaklara ulaşım için iyi bir seçenektir. Bu linki kullanarak siteye ulaşabilir, http://scholar.google.com , kolay bir şekilde arama yapabilir ve ücreti karşılığında makalelerin tam versiyonlarına ulaşabilirsiniz. Ancak öncesinde bu linke sizin okulun kütüphanesinden direkt ulaşım var mı bir kontrol edin, bazı okulların öğrencileri tüm makalelere ücretsiz ulaşım hakkına sahip olabiliyor.
• Okul kütüphanesindeki veya şehir kütüphanelerindeki kitaplar: Kanada’da kütüphaneler zenginlikleri ve kaynak çeşitlilikleriyle bir harika. Lütfen ziyaret edin, çok faydalanacak, çok beğeneceksiniz.
• Kütüphane görevlisine sorun: Bu kişiler oradaki tüm kaynakları ve kitapları bilirler. Daha araştırmaya başlamadan onlara elinizdeki proje ödevi hakkında bilgi verip nasıl araştırma yapmanızı önerdiklerini sorabilirsiniz.

George Brown College’ın kütüphane web sayfasından bir görüntü

22

Projede Kopya (Plagiarism)?

'Plagiarism' referans gösterme kurallarına uymayarak bir başka kaynaktan (kitap, web sitesi, vb) bir bölümü alıp kullanmak yani 'bilgi hırsızlığı' yapmak anlamına geliyor. Ödev yaparken özellikle işi son ana bırakan öğrencilerin sıkça başvurduğu bir yol olan plagiarism ciddi bir akademik suç. Yakalandığınızda ağır akademik cezalar alıyor ve prestij kaybına uğruyorsunuz.

Hocaların beklentisi aşağıdaki şekilde listelenebilir:

• Kaliteli ve yeterli kaynaklar kullanılması
• Referanslama kurallarına uygun listeleme yapılması (referencing)
• Kaynaklardan kullanılan bilgileri öğrencinin kendi cümleleriyle ifade etmesi (re-phrasing)
• Öğrencinin ödeve kendi yorum ve görüşlerini eklemesi (personal reflections)

“Ne olacak ya, nasıl olsa anlamaz” deyip farklı kaynaklardan kopyalama yapıp sonra da kopyaladığınız cümleler üzerinde küçük değişiklikler yapmak iyi bir fikir gibi gelebilir başta, ancak bu da tehlikeli. Son zamanlarda hocalar plagiarism tracking araçları kullanmaya başladılar. Bu araçları kullanarak birkaç saniye içinde kağıdınızda ne oranda kopya çektiğinizi bulabiliyorlar. Hocalar genelde ücretli araçlar kullanır ancak internette bazı ücretsiz araçlar da mevcut. Bir göz atmanızı öneririm: https://www.check-plagiarism.com/

Hazırladığınız projeleri teslim etmeden önce bu tür araçları kullanarak ödevinizin kontrolünü hocanızdan önce yapabilirsiniz. 

23

Projede Referans Gösterimi (Referencing & Citation)

Öğrencilerin ödevlerinde özgün ve orijinal çıkarımlar yapmaları beklenir ancak şüphesiz her projeden de bir tez yazımı gibi performans beklenmez. Öğrenciler tabii ki proje ödevlerini hazırlarken bir çok kaynak kullanırlar. Bu kaynaklar kitap, makale, web sitesi, vb. olabilir. Referans kaynakları çeşitlendirmek iyi bir fikirdir ve projenizi güçlendirir.

Peki, bir projede nasıl referans gösterilir?

Her projenin verilişinde dersin hocası beklentileri öğrencilere aktarırken nasıl referans yazılması gerektiği bilgisini de verir.

Bu noktada iki şey bilmemiz gerekiyor: Referencing ve citation. Şimdi lütfen aşağıdaki görselleri inceleyin ve ne oldukları sonucuna kendiniz varın.

Referans göstermek için farklı stiller kullanılabilir. Bunlardan bazıları: APA, MLA, Chicago’dur. Yukarıdaki görsellerde APA stili kullanımıştır. Küçük bir internet araştırması yaparak her stilin nasıl kullanıldığını öğrenebilir ve projenizin beklentileri doğrultusunda kullanabilirsiniz. Bunun için farklı internet sitelerini de kullanabilirsiniz. Bir örnek: https://www.mybib.com/tools/apa-citation-generator

Bu konuda bu videoyu da izlemenizi öneririm.

24

Mükemmel Proje Teslim Etmek

Her derste genelde ara ve final sınavlar haricinde yüksek yüzdelik değere sahip projeler verilir. Daha önceki maddelerde belirttiğim gibi, bu projelerin nelerle ilgili olduğunu ve nasıl bir notlama yapıldığını dersin syllabus’undan öğrenebilirsiniz. Kanada’da lise öğrencilerine araştırma teknikleri ve rapor-proje yazım dersleri verirler ve farklı uygulamalarla bu bilgilerin kalıcı olmasını sağlarlar. Türkiye’de maalesef akademik yapının güçlü olmamasından dolayı bu tür beceriler öğrencilere kazandırılmaz. Bu yüzden yurt dışında okumaya gelen Türk öğrenciler ilk derslerindeki proje yazımlarında standartları karşılayamadıkları için düşük notlar alırlar. Bu beceri tabii ki zamanla geliştirilir ancak özellikle ilk alınan derslerin notlarının düşük olmasına sebep olur.

Bu durumu birkaç noktaya dikkat ederek iyileştirebiliriz:

• Ne tür bir proje ödevi aldığınızı iyi anlayın: Her proje aynı değildir. Hocanın öğrencilere projeyi nasıl sunduğunu iyi inceleyin. Hocanın yönlendirmesini satır satır okuyun, notlar alın, sorunuz olursa sorun.
• Eğer beklenti bir konu üzerinde araştırma yapıp düşüncelerinizi aktarmanızsa (personal reflections), kütüphane ve internetten yapacağınız araştırma sonrasında konu üzerinde farklı açılardan bir bakış açısı geliştirmeniz ve bunu kendi cümlelerinizle sunmanız gerekir. Kendi fikrinizi oluştururken farklı yazarların bakış açılarını okumanızı ve kendi fikrinizi bu şekilde oluşturmanızı öneririm. Şahsen, bir kolej hocası olarak, bu tür reflections tarzı projeler en çok tercih ettiğim proje şeklidir. Öğrencinin düşünme becerisini geliştirir ve gerçek öğrenmeyi sağlar.

• Sorulan soruyu, problemi direkt olarak çözün; laf kalabalığı yapıp soruyu cevaplamamazlık etmeyin.
• Eğer hoca 5-6 sayfalık bir ödev istemişse teslim edeceğiniz ödev 6-7 sayfa olsun. Nitelik de, nicelik de projelerde önemlidir.
• Projenizi genel bilgilere boğmayın. Hocanın sorduğu sorulara verdiğiniz cevaplar direkt ve net olsun.
• Yazdığınız her paragraf projenizin ana fikrine uygun ve destekleyici olsun.
• Gereken yerlerde bol örnek verin. Bu sizin konuyu anladığınızın ve özümsediğinizin bir göstergesidir.
• Dilbilgisi ve yazım kurallarına dikkat edilmesi gerekiyor. Bunun için Grammarly veya benzeri bir online araç kullanmak iyi bir fikir olabilir. İnanın Kanadalılar bile iş ve okul hayatında çokça kullanıyor bu tür araçları. Ücretli bir araç ancak çok faydalı, uzun vadede yatırımın karşılığını veriyor. Grammarly’ye bu bağlantıdan ulaşabilirsiniz: www.grammarly.com

Aşağıdaki videoda nasıl etkili projeler yazılabileceği konusunda tecrübeli bir öğrenciden fikir alabilirsiniz:

25

Sınıf İçi Sunumlara Doğru Hazırlık Yapmak

Kuzey Amerika’daki birçok üniversite ve kolejde, ders planlarının içinde öğrencilerin grup veya bireysel olarak sunum yaptıkları projeler olur. Bu sunum projelerinin amacı öğrencilerin derse aktif katılımını sağlamak ve onları konu üzerine düşünmeye ve çıkarım yapmaya yönlendirmektir. Hocalar bu projeleri severler çünkü öğrencilerinin kapasitelerini görmüş ve onları daha iyi tanımış olurlar.

Öğrenciler açısından bakacak olursak bu durum pek çok açıdan streslidir. Topluluk önünde konuşma korkusu dünyada en yaygın fobilerden biri. Uluslararası öğrenciler için durum biraz daha zor, zira kendi ana dilleri dışında konuşmak ve soruları cevaplamak durumundalar.

Birkaç öneri şu şekilde sıralanabilir:

• Hazırlık, hazırlık, hazırlık: Başarı için iyi bir hazırlık şart. Buna haftalar öncesinden başlamak gerekiyor.
  
  
• İyi bir araştırma süreci: Farklı ve çeşitli kaynakların kullanımı önemli. Bu kaynakları da sunumunuzun sonunda liste halinde vermeniz gerekebilir.
• Etkili Powerpoint kullanımı: Yazı kalabalığı olmasın, kullandığınız resim ve grafikler yüksek kalitede olmalı, referanslarıyla birlikte verilmeli.
• Giriş ve sonuç bölümlerine iyi hazırlık: Bu bölümler kısadır ancak sunumunuzun başarısında yüksek bir etkisi vardır. Sahne size verildiğinde kocaman bir gülümseme olsun yüzünüzde, enerjik olun ve mümkünse sunumunuza katılımcılara konu ile ilgili basit bir soru sorarak başlayın. Bu soru katılımı sağlayacak, dikkat çekecek ve sizin de rahatlamanızı sağlayacaktır.
• Kendi fikirlerinizi sunumunuza katmak: Sunumlar esnasında hocalar çoğu zaman özellikle buna bakarlar. Derste öğrendiğiniz bilgileri ve teorileri kullanarak çıkarımlar yapın.
• Gelebilecek sorulara hazırlıklı olmak: Her sunumun en sonu çoğu zaman izleyicilerden gelecek sorulara ayrılır. Sınıf arkadaşlarınızın ve hocanızın neler sorabileceklerini düşünün ve bu soruların cevapları hazır olsun. Bilmediğiniz yerden soru geldiğinde bilmediğinizi ifade edin ve araştırıp geri dönüş yapacağınızı söyleyin.
• Prova, prova, prova: Tüm hazırlığınız tamamlandığında ayna karşısında prova yapmak çok faydalıdır. Zaman kullanımınızı daha etkili yaparsınız, beden dilinizi değerlendirme fırsatınız olur ve sunum esnasındaki konuşma akıcılığınız artar.

BÖLÜM 3: Kampüs İçi Yaşam

26

Çalışacak Sakin Bir Yer

Herkesin ders çalışma tarzı farklı olabilir ancak ortak bir nokta vardır ki, ders çalışmak konsantrasyon ve odaklanma ister. Yurtdışından Kanada’ya gelen birçok uluslarası öğrenci okul yurtlarında veya arkadaşları ile birlikte evde kalıyor. Bu tür yaşam alanlarının başkalarıyla paylaşıldığı ortamlarda ders çalışmak için sakin bir yer bulmak her zaman çok da kolay olmaz. Yurtlar gürültülü yerlerdir, bol arkadaş ziyaretleri olur, dikkat kolay dağılır.

Ders çalışmak için özel ve kimsenin sizi rahatsız etmeyeceği bir alana sahip olmanız önemli. Bunu yaşadığınız yerde yaratmaya çalışın. Eğer bu imkansızsa, okul kütüphanesi veya halk kütüphaneleri (public libraries) iyi birer seçenektir. Sessizlik garantili, geniş çalışma alanlarının olduğu, bir sürü kitap ve materyalin de elinizin altında olduğu yerlerdir. Türkiye’de maalesef kütüphane kültürü yok, bizler de kütüphanelerin tadını çıkaramadık. Şimdi tam zamanı.

27

Dersler ve İş Dengesi

Kanada’yı uluslarası öğrenciler için diğer ülkelere göre cazip kılan konulardan bir tanesi de öğrencilere sunulan çalışma hakkı. Bilindiği gibi, uluslarası öğrenciler dersler devam ederken yarı zamanlı (part-time), tatil zamanları ise tam zamanlı (full-time) çalışabiliyorlar. Bu harika bir şey. Öğrenci olarak asgari ücretten bile bir işe girseniz giderlerinizin kayda değer bir bölümünü bu şekilde karşılayabiliyorsunuz. Durum böyle olunca öğrencilerin büyük bir kısmı bu fırsatı değerlendirip hem çalışıp hem de okuyorlar. Bu tür Kanada tecrübesi özgeçmişlerde yerini alıyor ve mezuniyet sonrası iş arama aşamasında da avantaj yaratıyor.

Ben de Amerika’da öğrenim gördüğüm zamanlarda kampüs içinde ve dışında yarı zamanlı işlerde çalışmıştım. Uzun süre de devam edip, aylarca evin mutfak masrafını çıkarmıştım.

Burada sıkça görülen bir durum söz konusu. Birçok öğrenci iş hayatının çekiciliğine kendini kaptırıyor ve derslerini ihmal ediyor. İşverenler her zaman çalışanlarından maksimum faydalanmaya çalışırlar. Bu iş hayatının bir kuralıdır. Öğrenciler işyerleri için iyi bir kaynaktır. Parlak, çalışkan çocuklar ve ucuz işgücü. Harika bir kombinasyon. İşe aldıkları öğrencilerin ders durumları -doğal olarak- çok da umurlarında değildir. Bunun takibini yapması gereken öğrencinin tam da kendisidir. Derslerini ikinci plana atan öğrenciler derslerinden kalabiliyor, hatta uç durumlarda okuldan bile atılabiliyor, buna çok şahit oluyoruz.

Kanada’da başarılı bir öğrenci olmak öncelikleri iyi belirlemek ve iyi bir zaman planı yapmaktan geçiyor. Önce öğrenci, sonra çalışan olduğumuzu unutmadan ders odağımızı günlük hayatta her zaman birinci plana almamız gerekiyor.

28

Arkadaşlar Önemli

Üniversite / Kolej hayatında herhalde sahip olunabilecek en güzel şey kafadengi, eğlenceli ama aynı zamanda da ne yaptığını bilen, “akıllı” arkadaşlara sahip olmak. Okul hayatında başarı, odaklanma ve kişisel adanmışlık gerektirir. Bu da ancak derslere odaklanmış ve aynı zamanda eğlenceli arkadaşlarla yapılabilir. Bu tür arkadaşları bulmak zordur, ama imkansız da değildir.

Ev/oda arkadaşınız sizinle aynı dersleri alan, derslere düzenli katılan ve notlar alan bir kişiyse bu durum büyük ihtimalle sizi de olumlu etkileyecek, daha başarılı akademik sonuçlar almanızı sağlayacaktır.

Tanıdığım en başarılı Türk öğrenciler hayatını iyi dengeleyebilenler. Birçoğunun Türk bir arkadaş grubu var ve bunun yanında da dahil oldukları Kanadalı ve yabancı öğrencilerin olduğu farklı arkadaş grupları var. Haftada bir gün Türk arkadaş grubuyla Türk restoranında kebap yemeye gidiyorlar, bir başka gün ise Kanadalı arkadaşlarıyla bara. Diğer günler mi? Kütüphaneye.

Toksik kişilerden uzak durmak ve başarıya odaklı arkadaşlar edinmek en iyisi. Bu sadece okul hayatında değil, hayatın bütününde de kullanılabilecek bir öğüt bile olabilir belki de.

29

Erteleme Tuzağı

Projenizin teslimine daha iki hafta var. En yakın sınavınız 20 gün sonra. Oh ne güzel! İnsanın içine bir rahatlama geliyor, değil mi? Şimdi dışarı çıkıp arkadaşlarınızla rahatça zaman geçirebilirsiniz.

İşte bu erteleme tuzağı... Aslında sizi hiçbir şey sıkıştırmıyorken arkadaşlarınızla gezmek iyi bir fikir, bu konuda bir sıkıntı yok. Problem olan plansızlık!

Kuzey Amerika’da bir söylem vardır: “Divide and conquer” – böl ve fethet. Bunu büyük bir işle karşılaştıklarında ve işin küçük küçük yapılması gerektiğinde söylerler. Okul projeleri ve ödevler de genelde büyük işlerdir. Bu ödev ve projeler verildiğinde iyi analiz edilmeli ve bir zaman planlaması yapılmalıdır. Araştırma, düzenleme, yazma ve kontrol için ayrı ayrı planlama yapılmalıdır.

Bu şekilde yaklaşılmamış ve hazırlanmamış bir proje daha ilk sayfadan kendini ele verir çünkü araştırma ve yorumlama için yeterli zaman ayrılmamıştır ve içeriği zayıftır. Bu tarz bir yaklaşımla hazırlan ödevler beklentileri karşılayamaz ve düşük notu hak eder.

Eğer yaklaşımınız buysa düşük not alınca şaşırmayın lütfen.

Erteleme konusunda ilginç bir yazı. Stanford University Profesörü John Perry’den: http://www.structuredprocrastination.com/ 

Ve bu durumu nasil yönetebileceğiniz ile ilgili bir YouTube videosu:

30

Mazeretlerin Arkasına Sığınmak

Türk kültürü toplumsal, Kuzey Amerika kültürü bireyseldir. Bu, iki farklı kültür arasındaki en belirgin ayrımdır. Kanada’nın bireysel yapısının içinde yetişen çocuklar küçük yaştan itibaren yaşamlarının sorumluluklarını alır ve bireysel başarıya odaklanırlar. Kanada toplumuna bakıldığında hemen herkesin birbiri ile ilgilendiğini ve yardımcı olduğunu görürsünüz. Bu çok olumlu ve bireyi destekleyici bir durumdur ancak günün sonunda kişi kendi problemleriyle baş başadır ve problemlerini kendi çözmek durumundadır.

Amerika’da öğrenciyken, ilk aldığım derslerin birinde hasta olduğum için ilk proje ödevini teslim edememiştim. Hastalığı yurt odamda iki gün yatarak geçirdim. Sonraki hafta hocayı dersten sonra yakaladım ve durumu anlattım. Beni can kulağıyla, hastalığımdan dolayı üzüldüğünü de ifade ederek dinledi. Artık iyi olduğuma memnun olduğunu ancak rapor getirmezsem ödevi geç teslim etmeme izin veremeyeceğini söyledi. Ben odada yattığımı, doktora gitmediğimi anlattım, esneklik göstermesini istedim. Çok net bir şekilde böyle birşey yapamayacağını, böyle bir prosedür olmadığını söyledi. İyi başlayan konuşma, çok da istemediğim bir şekilde sonuçlanmıştı. Çaresiz kalmiştim. Hastalığımdan dolayı biraz esnekliği hakettiğimi düşünüyordum.

Herkesin problemleri var ve herkes bir hayat mücadelesi içinde. Ne olursa olsun, herhangi bir mazeret öne sürmek Kanada kültüründe size hiç puan kazandırmıyor. Bu yüzden mazeretlerin arkasına sığınmak yerine iyi planlama yapıp, sorumluluk alarak yola devam etmek lazım.

Önemli Not: Benim yaşadığımı yaşamak istemiyorsanız, eğer hastalık sebebiyle bir sınava katılamayacaksanız veya proje teslim edemeyecekseniz hasta olduğunuzda, iyileşmeden doktora gidin ve rapor alın. Sınava katılamayacağınızı ve sebebinizi de hocaya kısa bir e-postayla bildirmeniz iyi olur.

31

Çeşitliliğin Yüksek Olduğu Bir Toplum

Kanada çeşitliliğin (diversity) çok yüksek olduğu ve bununla da gurur duyan bir ülke. Geçmişinde yerli halklara uygulanan utanç verici politikalar olsa da Kanada halkı günümüzde bu konuda çok hassas. Günlük hayattaki nezaket ve anlayış ülkeye ilk giriş yaptığınız andan itibaren sizi kucaklıyor.

Kanada halkı toplum içinde davranış ve konuşmalarında çok dikkatli davranır ve herkesten bu şekilde davranmasını bekler. Başka toplum ve bireyleri yaralayacak, incitecek ve yanlış anlamaya açık olabilecek her türlü davranış ve söylemden kaçınırlar. Bu konuda dikkat edilmesi gerekenleri aşağıdaki gibi sıralayabilirim.

• İyi niyetle bile olsa herhangi bir grup veya topluluğu genellemeler yaparak hedeflemeyin. (Fransızlar şöyledir, Türkler böyledir gibi)
• Yaşla ilgili yorum veya espiri yapmayın. Bu konuda kendinizle bile dalga geçmeyin.
• Politik görüşünüzü veya dini inancınızı kimseye dayatmayın.
• Cinsel yönelimlerle ilgili yorum veya espiri yapmayın. Bu tür konular kişilerin özel hayatlarıdır, kimseyi ilgilendirmez. Doğrusu, yanlışı yoktur.
• Fiziksel görünüm veya giyim tercihleri yorum veya espiri konusu olamaz.

Kanadalılar bu tür konulara “yasaklı konular” olarak bakarlar ve sohbet esnasında bu tür konulara girmezler. Genelde günlük konuşmalar “bu hafta sonu planların ne?”, “hangi filmi izlememi önerirsin” sorularıyla başlar ve yüzeysel olarak devam eder.

Eğer bu tür konularda bir sıkıntı yaşarsanız hemen okulunuzdan destek alın. Kimse size kendinizi görüntünüz, ırkınız, cinsiyetiniz ve kişisel seçimleriniz konusunda kötü hissettiremez. Bu tür bir durum oluşursa, kesin ve net tepki verin. Rahatsızlığınızı net olarak karşınızdaki kişiye ifade edin ve bu sözlerin veya davranışların hemen durmasını isteyin.

Her okulun çeşitlilik ile ilgilenen bir bölümü vardır. Buradan da destek isteyebilir, şikayette bulunabilirsiniz. Örnek olarak George Brown College’in web sitesini inceleyebilirsiniz:

https://www.georgebrown.ca/about/anti-racism-equity-and-human-rights-services

32

Taciz (Harassment)

Kanada bireysel özgürlüklerin çok üst düzeyde önemli olduğu, herkesin bir diğerinin değerlerine, bakış açısına ve haklarına maksimum düzeyde değer verdiği bir toplum. Bu yüzden “The World Needs More Canada” sloganı en beğendiğim sloganlardan biridir.

Birçok kültürden insanın göçmen veya öğrenci olarak bir araya geldiği bu ülkede ilişkileri yönetmek de bazen zor olabiliyor. Bir kültürde çok “uygun” olan bir davranış bir diğerinde “uygunsuz” hatta “tacizkar” olarak değerlendirilebiliyor. Dünyanın farklı yerlerinden gelip Kanada’da buluşan herkesin bu konuda biraz daha dikkatli olması gerekiyor. Karşımızdaki kişi(ler) ile iletişimdeyken mutlaka karşı tarafın beden dilini iyi okumalı ve ona göre davranmalıyız. Karşı taraf bize davranışımızı veya yaklaşımımızı beğenmediğini bir şekilde ifade ederse özür dilemeli ve bir daha yapmamalıyız. Aksi takdirde yaptığımız taciz olarak değerlendiriliyor. Bu taciz farklı şekillerde olabilir: Cinsel taciz, aşağılama, negatif espriler, fiziksel tehdit, vb. Bunların hiçbiri de toplumda affedilir şeyler değildir.

Karşımızdaki kişi eğer bizim istemediğimiz bir davranışta bulunursa, gecikmeden kendisine net bir ifade ile bu davranışından rahatsız olduğumuzu belirtmeli ve davranışlarını durdurmasını istemeliyiz. Bunu söylerken direkt ve net olmalıyız. Taciz devam ederse de gecikmeden okul yönetimine durumu anlatıp resmi şikayette bulunmalıyız.

Korkmayın. Tacizciye karşı dik durun, izin vermeyin.

33

Kanada Kanunları Konusunda Farkındalık

Biliyoruz ki her ülkenin kanunları birbirine benzese de (mesela hırsızlık her ülkede suçtur) uygulamalarda birçok farklılıklar vardır. Bir ülkeyi öğrenci olarak veya başka bir şekilde ziyaret ettiğiniz zaman eğer o ülkenin kanunlarına aykırı bir hareket yaparsanız suçlu sayılırsınız. “Bilmiyordum” veya “kimse beni bu konuda uyarmadı” demekle de kurtaramazsınız, affedilmezsiniz. Kanunlar serttir ve çoğu zaman herhangi bir esneklik olmadan uygulanır. İyi niyetli olmanıza rağmen istemediğiniz sonuçlarla karşılaşmamak için bir şey yapmadan önce mutlaka araştırıp soruşturmak iyi olacaktır.

Eğer tutuklanırsanız öğrenci olduğunuz için, birisini tanıdığınız için, pişman olduğunuz için affedilmezsiniz ve direkt olarak mahkemeye çıkmanız gerekir.

Önemli Not: Kanada’da bir Kanada vatandaşı olmasanız da temel hak ve hürriyetlere sahipsinizdir. Suçsuzluğunuz kanıtlanana kadar suçsuz sayılırsınız ve tutuklandığınız zaman sessiz kalma hakkına sahipsinizdir ve maddi gücünüz olmasa da bir avukat isteme hakkınız vardır (bu tür söylemleri Amerikan filimlerinden hepimiz hatırlarız).

Tabii ki kanunlar çok geniş bir yelpazede ve hepsini bilmenizin imkanı da yok. Ancak söylediğim gibi bazı konularda araştırma yapmanız önemli. Bu siteyi ve linkleri incelemenizi öneririm:
 https://thecanadaguide.com/data/important-canadian-laws/

2019 yılında haberlerde çokça yer alan, Kanada’dan sınırdışı edilen bir Hintli öğrencinin hikayesini burada bulabilirsiniz:

34

Psikolojik Sağlığınızı Korumak

İnsanın vatanından ayrılıp, sevdiklerini geride bırakıp, farklı bir ülkede yeni bir maceraya atılması çok heyecan verici olduğu kadar psikolojik olarak zorlayıcı da. Özellikle Kanada’ya gelinen ilk zamanlarda öğrenciler yalnızlık yaşayabiliyorlar. Belli bir seviyede İngilizce bilgisi olsa da farklı bir dilde yeni insanlarla tanışmaya çalışmak, onlarla sağlıklı arkadaş ilişkileri başlatmak kolay değil. Kanada insanı Amerikalılara göre çok daha sıcak ve anlayışlı. Bu şüphesiz bir avantaj, ancak yine de ilk zamanlarda yaşanan yalnızlık hissi yıkıcı olabiliyor. Bu durumda bazı öneriler şu şekilde olabilir:

• Kendinizi biraz çekingen olarak değerlendirebilirsiniz. Ancak Kanada’ya ayak bastığınızdan itibaren kendinizi aşmanız ve yeni şeyler denemeye açık olmanız gerekiyor. Zorlayın kendinizi; kocaman bir gülümseme ile merhaba deyin, ilk adımı siz atın.
• Yalnız kalmayın! Okulun ilk zamanlarında – ve tabii ki sonrasında da – çeşitli organizasyonlar yapılır. Bu tür organizasyonların duyurularını takip edin ve katılım göstermeye çalışın. Network oluşturmak okul sonrası çalışma aşamasında da oldukça yararlı olacaktır.
• Türkiye’de geride bıraktığınız aileniz ve sevdikleriniz varsa onları düzenli olarak aramayı ihmal etmemek iyi bir fikir. Ben Amerika’da okurken Whatsapp ve benzeri araçlar yoktu ve Türkiye ile iletişim çok pahalıya geliyordu. Şimdi bu tür araçların olması harika. Aile ile düzenli iletişim olumlu psikolojik durumunuzu korumak için çok önemli.
• Her şehirde ve her okulda Türkler ve Türk öğrenciler var. Onlarla bağlantı kurmaya çalışın.
• Şehirdeki Türk restoranlarını ve Türk marketlerini araştırın ve ziyaret edin. Arada iskender kebap yemek insanı iyi hissettiriyor.
• Her okulun bir “international student center”ı vardır. Bu center’ları arada ziyaret edin ve orada görev yapan insanlarla tanışın. Eğer psikolojik olarak zorlandığınızı hissederseniz bu merkezler ücretsiz olarak psikolojik destek servisi verebiliyorlar. Özellikle pandemi süresince bu tür hizmetler çok faydalı oldu.

35

Güvenlik ve Kişisel Bilgilerinizi Korumak

Kanada dünyanın en güvenli ülkelerinden bir tanesi. Bu durum kaliteli eğitim ile birleşince tüm dünyadaki öğrencilerin ilgisini çekiyor. Ancak şunu unutmamalıyız ki, dünyanın neresinde olursa olsun, yabancı öğrenciler hırsızlar ve diğer suçluların ilk hedefidir. İşte güvenlik için bazı dikkat edilmesi gerekenler:

• Her türlü tehlike durumunda bilmeniz gereken tek bir numara var: 911. Tehlike ve acil durumlarda her zaman arayabilirsiniz.
• Çevrenizin farkında olun: Her zaman, her ortamda uyanık olmak lazım. Yürürken karanlık ortamlara girmemek, daha uzun olsa da güvenli yolları izlemekte fayda var. Kampüs içinde kısa aralıklarda imdat butonları vardır, bunların yerini önceden öğrenmeniz iyi olur.
• Buddy servisini kullanın: Eğer geceleri kampüs içinde yalnız dolaşıyorsanız kendinize bir yol arkadaşı edinebilirsiniz. Son zamanlarda Kanada’da birçok okulda kampüs içinde yalnız dolaşmak zorunda olan öğrenciler için “buddy” uygulaması başladı. Basit anlatımıyla akşam ve gece saatlerinde odanıza ulaşmak için size eşlik etmesi için gönüllü bir öğrenci isteyebiliyorsunuz. Bu hizmet öğrenci işleri tarafından sağlanıyor ve ücretsiz oluyor (okuldan okula uygulama farklılıkları olabilir).
• Bilgi gizliliğinizi koruyun: Klasik bir tavsiye gibi ancak tekrar etmekte fayda var. Zira dolandırıcılar çok yaratıcılar bu tür konularda. Size yaklaşıp yardım talep edebiliyorlar ve hesabınızda basit bir işlem yapmanızı istiyorlar. Öyle bir ortam yaratıyorlar ki işlem sonrasında siz de maddi bir kazanç sağlayacağınıza inanıyorsunuz. Sizi Service Canada, Canada Revenue Agency, RCPM ya da banka gibi arayan hiç kimse ile kişisel bilgileriniz paylaşmayın. 'Hakkınızda şikayet var', 'bir suça karışmışsınız' şeklinde yapılan aramalara inanmayın.  SIN'inizi banka ve işveren dışında hiç kimseyle paylaşmayın. Kişisel bilgilerinizin çalınmış olabileceğini düşünüyorsanız hızlı bir şekilde bankanızı, okulunuzu ve gerekiyorsa polisi bilgilendirin.
• İçki içmeden önce düşünün: Daha önce söylediğim gibi, eğlence üniversite hayatının bir parçası. Kişisel sınırları bilmek ve güven duyduğunuz kişilerle eğlenmek veya içki içmek en iyisi. Kendinizin veya çevrenizdekilerin alkol zehirlenmesinden şüphelendiğiniz anda hiç çekinmeden 911’i arayın. Asla alkollü iken direksiyon başına geçmeyin, yaşamınızı tehlikeye atmanın yanı sıra Kanada'da DUI'ın (driving under the influence) ciddi suç (serious criminality) kapsamında değerlendirildiğini bilin. 

Son Söz

İlginiz için hepinize teşekkür ederim. Umarım birçok kişiye faydalı olur bu e-kitap. 
Geri bildirimlerinizi e-posta yoluyla paylaşabilirsiniz.

Başarılar dilerim. Yolunuz açık olsun.